WAIATA OF NGATI RANGINUI

1. Te Haka Mo Ngati Ranginui
2. Waiata te Oriori a Matatu
3. Te Patere A Te Kaporangi
4. Takiri ko te Ata
5. Tauranga Moana.
6. Waiata a Te Ra
7. Tera koia ra nga uru whetu
8. Tu mokemoke
9. E noho ana au i te poho o Ranginui

1. Te Haka Mo Ngati Ranginui

I te ngaro i te ngaro Ranginui
Ka Kitea, Ka Kitea, Kitea
Ranginui e ngunguru nei.
Au! au! Aue ha! Aha ha.
Ka tataki mai te whare o nga ture.
Ka whiria Aue! aue! aue!
Ringa i torona kei waho hoki mai
Haramai tonu nga iwi
Runga ite upoko hau
I te pa marangai
I te puehu tanga mai ote uru. Aha! ha!
I whaka rauri Ki Huria.
Ka kite whare ite manuhiri Uhia mai.
Uhia mai ra ki te rau o te aroha.
Kite unahi o te ika o Ranginui
E tu ake nei. he Atua!
He tangata! He Atua! He tangata!
Aue! Aue! Aue! Hei.
Ko te heke e! Aue, Ko te heke e!
Aue Ko te hekenga o nga toto o Ranginui
I te pakanga i Pukehinahina! I Aha ha!
Ka tahi ka murua nga whenua o Ngai-Tama-Rawaho.
E te Kawanatanga. I Aha ha!
Purari Paka! Upoko. Kohua! Kai a te kuri!
Kia rure! rurea rawa tia!
Ka takahi ki raro! Kia. mate!
Ana! Ana, Ana! To Kai! Hou!
Mai i te po! Mai i te po!
I aha ha Ara mai Ranginui! Mo ake! ake!
Tonu ra! Hei! hei! Hei! ha!

2. Waiata te Oriori a Matatu

E muri ahiahi takoto i te moenga
Whakarongo te taringa kite ki.
Mauria he poriro pea, na wai ai koe.
Hoake rawa nei, mei tika ite apa ia
hine e Iri ma, i mahia iti tia, i puta mai ai koe.
Hoake rawa nei te ngakau e,
Whakahoki ka whanui pea, ka tau wehe.
Raki ki waho whirinaki ka uaua
nga roro Whare iti i raro te whakamori e,
te whaka ma ra ia taua hine e.
I huia rua tia te whatu o Poutini,
whakarewa i te whare kei o Papa.
He taonga ka motu ki te rau e pae,
hei whakatau atu kite nohanga ia
raro ma ra, e oma i waho ra.
Ko Te Uru Mahora kia whaka kai koe te mako o taniwha.
Nga tai tangi mai i waho ia Toi,
me whaka waiu koe ka moe mai
i mua ra e hine e.
Tu au te haere nga manga paruparu i tua o Waipapa,
whaka taka whaka atua tena nga waka kei o Tuakana
Kei whiua ki raro e oma ra inga puke Tu iho i runga o Tahurangi
kia whaka mau koe nga mahewai i tua o Paparahi.
Ma Tuputuputu e Kukume kite whare kei hengia koe.
Ko Ngati Tawhaki he tau kaka tangata
e ngaro i a taua e hine e.

3. Te Patere A Te Kaporangi
E noho ana ano ahau ki te koko ki Ohiwa                          As I sit on the beach at Ōhiwa Harbour
Whakarongo rua aku taringa ki te tai o tua o Kanewa        I listen to the waves beating over the sandbar at Kanewa
E aki mai ana ki uta ra ki te whanau a Tairongo         The sound drifts inland to the people of Tairongo
Kei Tauwhare ko te Kopua o te Ururoa                               At Tauwhare is the dwelling place of shark
Ko te kai ra i rari noa mai te rawaweketia e te ringaninga. The food produced easily without effort.

Me whakarangi pukohu e au ki Tititangiao kite Atainga-na Wheturoa.
Kia whitikiria taku hope kite mauria whiritoi.
Kia noho au ki Puhinui ki te Maungarongo o te Rangianiwaniwa
Kia aiwherea taku haere ki nga tihi tapu
Ki Maungapohatu Ko Taiturakina.
Ka titiro iho ki raro ra.
Ko Hamua, Ko Rangitane, Ko Muaupoko.
Ka hurira taku haere ki te taihauauru ki te puaha o Whanganui.
Ko Ngati-Hau, piki ana ahau i Taranaki Ko Te Atiawa.
Rere tika tonu taku haere kite rerengawairua ki a Ngapuhi.
Nana i noho mai te hiku o te ika.
Pakia mai au ete marangi tu ana ahau i te puaha o Waikato,
E ko Tainui ka titiro atu au ki Taupiri ki Kiingi Potatau.
Ko te mauri o te motu, he tupua, he taniwha.
Me huri noa ake au Ki te Kahuroa,
E ko Mahanga, ko Wharepuhunga, e ko Ruakawa,
Ka tiawhera taku haere nga tahuna ki hauraki ko Marutuehui
Tapapa ana ahau kite hiwi ki Moehau.
Kia marama taku titiro ki Tauranga E Ko Ranginui, e
ko Te Rangihouhiri, ki Rangataua-Ko Kahuwhaia Ko Tahuri Wakanui.
Piki tonu ahau i te Ahikoura noho ana au
i Te Taumata i te Ri a Tamarawaho.
Ka titiro atu au ki Rangiuru e ko Waitaha, e ko Tapuika.
Tu ana ahau i te ihu o Te Arawa.
Ko Mataatua, Ko Putauaki, kia Ngati Awa.
Ka tawhiua kia Tangiharuru ki te rae ra o Kohi.
Ki a Awatope a ko te manukatutahi Ki Whakatane.
Ki a panui ki te mauri i haria mai nei hei whakaoho i taku moe.
E Kokoia e ara e

4. Takiri ko te Ata.

Takiri ko te ata i runga Maatawhau ko te tau i ahau
Tenei ka ora mai hoki mai e tama
Kia whakairia koe ki te kapu o te ringa
Naaku i tuku atu to kiri wai kaua
E tokia e te hau e takiri noa nei
Te tau o taku ate e kai rapu noa nei angiangi hau raro
E pupuhi mai nei he homai aroha
Kia tangi atu au haere ra e tama
Kite moe a te kino ma wai e ranga
To mate i te Ao ma kore noa iho
E hara i anei i te rawa taawhiri
I tukua mai nei kia taua te ipo ee?!

5. Tauranga Moana. He waiata-a-ringa.

Tauranga moana            Tauranga is the lake and
Mauao te maunga          Mt Maunganui is the mountain
Ngati Ranginui                 of the Ngati Ranginui
Ngai Te Rangi                  and the Ngai Te Rangi people
E mihi nei e tau nei. who greet you at this time.

Rapua e ta e      Seek, take possession and
Puritia e hine                    keep hold, o daughter
A nga wawatatanga          of the aspirations
A nga tupuna                   of your ancestors.

I roto i tenei ao hou           In the middle of this new world
Puritia kia mau kia mau    take possession and hold on fast
Nga taonga.                      to your tribal treasures.
Mauri e, Mauri e               They are the very essence of your life.

This waiata was composed by Bob and Lorraine Rawiri prior to taking
their Maori Cultural group "Te Aranga" to Australia in the early 1970s.

6. Waiata a te Ra
Kaore te aroha ki taku tau kahurangi
Kapakapa t? ana te tau o ate
Takoto mai e tama i roto a Ranginui
I te kaho whakatara n? o tupuna
E tu e tama e puta ki waho ra
Tahuri to kanohiNga puke i Rotorua
E uia mai koe n? wai tama nei
M?u e ki atu n? Te ra mokopuna a Rikirau nei
A Tawakeheimoa, a Ngararanui,
A Tuteaiti n?...i.

Ma Whakaaue koe e taki ki roto ra i
Nga wai i rere i raro Weriweri
Ma Te Kehu-o-te-Rangi koe e pohiri mai
Ma o t?puna, ma o papa
E kukume ki te Whare n?..i.

K?ti ra e tama hoki mai ki a ahau
Ki te tini o te whare kei o matua
Kei o tuakana kei o teina
Kei te nul o Te Ahi n?..i.

Haere ra e tama whaia atu ra
I te tira hurikino kei to whaea ra i
Kei a K?, a Tutauanui
Haere ra koutou ki raro ki Te Reinga
Ki te nohanga nui n?...i.

7. Tera Koia Ra Nga Uru Whetu - Patere

Tera koia ra nga uru whetu
Hikitia hapainga ake i te tautara ki Ohau e
Ma wai rangi e kawe ki Weriweri
Kite moana i tere ai a te whawhati
Ko te waka kawe i te roto o tuku tahi
Ko te tuku mai te kanohi
Hei pou poupou ake mo roto i ahau
E noho matua kore nei.
Koia noa kai a koro ka me ta kau ki te wai o tana ure
Ko te hokowhitu Pakiri o Ngati Whakaue
Te tohatohaina te one i Te Urumingi ki te kiri rangatira
Ma wai ranga e ahau e tiki mai e huaki taku ipo whakaairo
Ko te wehi o te rangi ka tapu ra nga kokopu o te moana
Ko te kopua ko toatua ko tua panapana
Ko te whakaheke me whakatakoto ki te ngaro tarawhata
E u ai ki Mokoia nga uru toka e pari ra ki Kaiweka
Me aha koa i te karere putuputu o te ure e tora nei
Tana kai kokore e tumu
Katahi te hokinga ka rua te hokinga uaua
Kia hoatu e Ngati Maru ki tona kainga whakamanamana ai
Ki te pukeroa e tere ana i te moana
He pare ra e u ia
Ko koe ra e omaoma ana i te ngutu mai ono ki Ohinemutu
Ko te huruhuru o taku tara e tu ake nei
Homai ko ia kia pikitia nga pinakitanga ki Moerangi
Kia marama te titiro ki nga mata whanga o roto kakahi
Ka tuwhera mai nga huha I te whare angaanga
Taku kai me kawe atu ki ko atu ki Maketu
Kia kite mai nga wahine pouwaru
E noho mai to kai huahua ra
Ko te kohika taku e ha.

8. Tu mokemoke

Tu mokemoke ana au i runga Mauao
Ka hoki mahara kia ratou ma
Ko enei ra nga nohonga tupuna
o Ngai Te Rangi, o Ngati Ranginui
Timata ra taku haere i Otawhiwhi
Kei reira ra tu mai koe Tamaoho
Hold whakaroto au ki Katikati
Rereatukahia ko Tamawhariua
Haere tika tonu an ki te Pirirakau
Kei Omokoroa ko Tawhitinui
Kei Te Puna ko Paparoa , ko
Tutereinga, Ko Poututerangi
Heke tonu atu au ki tatahi
Tiro whakawaho au ki Motuhoa
Tiro whakamuri au ki Raropua
Kupapa atu au ki raro Oikemoke
Piki tonu atu au ki Pukewhanake
Whakawhiti atu au te awa Wairoa
Ko Ngati Kahn, ko Ngati Pango
Peke atu au ki Peterehema
Kei reira ra ko Ngati Hangarau
Kei Otumoetai kua ngaro ratou
Hoki whakaroto atu ano taku haere
Ngai Tamarawaho kei Huria
Rere tika tonu au ki Hairini
Tu mai koe ko Ranginui
Ko Ngai Te Ahi, ko Ngati He
Tiro muri whenua ki Waimapu
Tiro runga maunga ki Taumata
Rere tika tonu au ki Maungatapu
Rauna atu taku haere ki roto Waitao
Ko Tahnwhakatiki, ko Te Whetu
Tu mai koe Ngati Pukenga
Kei Maungatawa, ko Tamapahore
Nga papaka enei o Rangataua
Rere tika tonu atu taku haere
Ki Hungahungatoroa ki Whareroa
Te iwi kau nei ko Tukairangi
Peke atu au ki Waikari
Kei reira ko Tapukino
Kau atu te Moana ki Matakana
Ko Te Rangihouhiri
Kei Opureora ko koe ra
Ko Tuwhiwhia
Kei te Kutaroa ko Tauaiti
Kei Rangiwaea Te Haka a Te Tupere
Kei Opounui Romainohorangi
Moe mai ra koro Tupaea
I raro i te marumaru o Te Maunga
Tiro whakawaho ki aku moutere
Ki Motiti, ki Tuhna tu mai koutou
Ngai Tauwhao
Hoki, piki ano ki runga Mauao
Hei whakamutunga mo enei haerenga
i roto Te Moana o Tauranga , E tau nei e, Hi!

9. E noho ana au i te poho o Ranginui

E noho ana au i te poho o Ranginui
Ka hoki whakamuri oku whakaaro
Ki nga nohanga tupuna
Ka titiro whakawaho ki te maunga e hi mai ra
Mauao te iringa korero o nga tupuna
Ka huri aku mata ki Waitaia ki Te Pahou ki Poike
Nga takotoranga o oku matua tupuna e.

Ka timata taku hikoi ki nga nohanga tupuna
Ki Ohauiti ki Tongaparaoa
Whakawhiti au ki Kaitemako ki Te Pae o Tu ki Titirua
Ka piki au i nga tihi o Maungatutu,
Otanewainuku me Puwhenua
Ka heke iho ki Te Taumata ki Akeake ki Maenene
Haere tonu ki Oropi ki Te Waoku e

Nga whenua i murua
I noho pohara aku tupuna
Ka tangi te ngakau kua ngaro ratou
Aue te riri, aue te mamae e!
Ka whakaheke au i te awa o Waimapu
Tau rawa ki runga o Kahotea
Ka rere arorangi ki te uru ki Whakapoukarakia
Te pa tuwatawata tawhito o Tamahika
I parekura ai i te mura o te ahi
Aue, aue taukiri e!

Ka titaha taku haere ki Poike
I reira i tu ai, a Ranginui
He tipua, he taniwha!
Haere tika tonu a ki tatahi
Kia tutuki taku haere ki Te Urumingi

Piki ake au i te pani Ohau
Kai atu aku mata i te moana e rere ki waho
Ka titiro ki tera taha ki Ruatuna ki Motu-o-puhi e
Ka tu ano au i taku marae i Hairini
Te turangawaewae o Ngai Te Ahi
E kokoia e ara e! I live in the bosom of Ranginui
My thoughts go back
To ancestral settlements
I look out at the mountain that rises up
Mt Maunganui is the fabled foundation of the ancestors
My eyes turn to Waitaia, to Te Pahou, to Poike
the sites of my grandparents.

My walk to the ancestral settlements will begin
with Ohauiti and Tongaparaoa
then to Kaitemako, to Te Pae o Tu, to Titirua
I will climb the peaks of Maungatutu,
of Otanewainuku and Puwhenua
then descend to Te Taumata, to Akeake, to Maenene
and continue onto Oropi and to Te Waoku.

The lands that were confiscated
impoverished my ancestors
my heart cries at their loss
How angry I am, how painful it is!
I will go down the Waimapu River
land at Kahotea
then fly up to Whakapoukarakia
the ancient fortified village of Tamahika
that was destroyed by fire.
Alas, alas!

I will continue my way to Poike
where stood Ranginui
a hero, a powerful leader!
Then straight to the beach
and my journey to Te Urumingi will be complete.

I climb the orphaned Ohau
My eyes devour the sea that flows out
then I look on the other side to Ruatuna, to Motu-o-puhi
I will stand again at my marae at Hairini
The founding place of Ngai Te Ahi.
Get organised and get going!